Mới đây, Apple chính thức trở thành tập đoàn đầu tiên ở Mỹ vượt qua ngưỡng 800 tỷ đô la Mỹ vốn hóa thị trường. Các chuyên gia ngay lập tức phỏng đoán rằng, với sự ra mắt của iPhone.
Giá cổ phiếu của “táo khuyết” đã tăng dần từ đầu năm nay, và thậm chí còn tăng mạnh khi iPhone 7 được bán ra trong bối cảnh đối thủ Samsung của họ đang gặp rắc rối với vấn đề an toàn của sản phẩm. Apple vẫn duy trì được một hình ảnh thương hiệu đáng khao khát, và một lượng khách hàng trung thành đáng nể.
Tuy vậy, không có gì đảm bảo Apple sẽ tránh khỏi “vết xe đổ” của những người khổng lồ đi trước. Dẫu hiện tại đang vô cùng lớn mạnh, Apple hoàn toàn có nguy cơ bị những đối thủ khác qua mặt – thậm chí bị lung lay những giá trị cốt lõi nhất của mình.
Apple sản xuất phần cứng – họ tạo ra những sản phẩm hữu hình. Điều này nghe có vẻ hạ thấp giá trị của mạng lưới người dùng khổng lồ đang được kết nối bởi những phần mềm của chính Apple và hệ điều hành iOS, nhưng sự thật là những phần mềm của Apple đang lệ thuộc vào phần cứng của hãng. Và điều đó khiến cho Apple giống như một nhà sản xuất khổng lồ của thế kỷ 20, hơn là một ông lớn về phần mềm và kỹ thuật số trong thế kỷ 21 này. Chỉ riêng việc này thôi cũng khiến Apple không thể nắm chắc một tương lai “bất tử” cho công việc kinh doanh của mình, ngay cả khi giá trị của họ cán mốc nghìn tỷ đô.
Bạn sẽ nói rằng điều này nghe thật ngớ ngẩn. Apple hiện là một trong những thương hiệu hàng đầu thế giới, và lượng người dùng của hãng đang ngày càng mở rộng. Hơn 700 triệu người trên hành tinh này sử dụng iPhone, chưa kể đến hàng trăm triệu người khác vẫn đang dùng các thiết bị máy tính và iPad của hãng. Mặc dù thị phần của Apple đang giảm bởi phải đối mặt với nhiều đối thủ cạnh tranh lớn, nhưng quy mô thị trường chung của hãng vẫn đang tăng lên.
Nhưng hãy thử nhìn lại danh sách Fortune 500 năm 1955 và so sánh với hiện tại.Chỉ 12% trong số các công ty thịnh vượng nhất thế giới ở thời điểm đó có thể trụ lại đến thập niên thứ hai của thế kỷ 21. General Motors, Exxon hay General Electric vẫn duy trì được quy mô và lợi nhuận của mình. Trái lại, tập đoàn thép US Steel hay Armour, một tập đoàn lớn sản xuất thịt đóng gói và xà phòng, gần như bị phá sản khi bước vào thế kỷ mới. Chrysler và General Motors vẫn là những công ty lớn, nhưng họ đã từng bên bờ vực phá sản và gặp phải những khoản nợ lớn. General Electric hay IBM đã nỗ lực chuyển mình như tắc kè hoa sau nhiều năm liền, và tồn tại được tới ngày nay bởi vẫn còn giữ được mối liên hệ mong manh với những giá trị của chính mình 50 năm về trước.
Vậy làm sao để Apple có thể thay đổi không ngừng và thích nghi với thế giới mới trong những năm tiếp theo? Tập đoàn này dường như chưa nỗ lực đủ nhiều để tạo ra một viễn cảnh tương lai đủ tươi sáng cho chính mình.
Một bài học mà chúng ta rất dễ lãng quên là thời gian trên đỉnh vinh quang thường không kéo dài. Báo chí có thể tung hô thành công và sức mạnh của các công ty khiến cho chúng ta tưởng họ đã vững vàng ở vị trí dẫn đầu chỉ trong một thời gian ngắn. Nhưng quy mô và thị phần “khủng” của những công ty lớn trong hiện tại không hề đảm bảo cho sự bền vững tương lai của họ.
Lợi thế cạnh tranh và mạng lưới rộng là những thứ mà các tập đoàn công nghệ thường lấy làm tự hào. Apple hiện có vẻ “bất bại”, nhưng trong tương lai họ hoàn toàn có thể trở nên yếu thế. Apple có mạng lưới các ứng dụng nằm trong hệ sinh thái của mình với những người dùng hài lòng và yêu thích họ. Nhưng Google hẳn là đã đang tạo ra một đối thủ thực sự xứng tầm ở nền tảng Android – một mạng lưới không trực tiếp tạo ra doanh thu cho họ (doanh thu từ quảng cáo và ứng dụng của Android là một câu chuyện hoàn toàn khác). Trong khi đó, Apple đang buộc những người dùng của mình trả tiền cho thiết bị phần cứng, rồi lại trả tiền cho những dịch vụ kết nối chúng với các phần mềm.
Những công ty đã tồn tại trong nhiều thập kỷ thường chỉ có hai con đường: hoặc trở thành một cái bóng mờ nhạt của chính mình (ví dụ như những ông lớn sản xuất xe hơi của Mỹ), hoặc đột phá với những thay đổi toàn diện.
Thế giới càng ngày càng phát triển về một tương lai số, nơi các thiết bị chiếm vị trí độc tôn. Trong vòng một thập kỷ nữa, các thiết bị sẽ trở nên dễ dàng thay thế nhau, siêu việt hơn và rẻ hơn. Chúng sẽ tích hợp được nhiều phần mềm và các dịch vụ số, đồng thời tạo ra vô vàn tiện ích khác nhau. Nếu tiếp tục giữ chính sách “đóng cửa” như bây giờ, rất có thể lượng người dùng của Apple sẽ giảm đi đáng kể. Một vài năm trước, nếu gia đình bạn dùng iPhones, Macbook, iPad thì việc chuyển qua sử dụng cùng lúc Windows hay Android sẽ cực kỳ “đau khổ”: Hai nền tảng này hầu như không tương thích và việc chuyển đổi lẫn nhau rất khó khăn. Nhưng giờ đây khi trở nên lớn mạnh hơn, Apple ngày càng phải “mở” hơn bởi người dùng yêu cầu điều đó – họ sử dụng nhiều thiết bị số hơn trong cuộc sống thường ngày.
Thật khó để nói chính xác điều Apple nên làm nhằm củng cố vị trí của mình trước những xu hướng mới này, hoặc liệu Apple có động lực để làm gì đó khác đi hay không. Hiện tại họ là một “cỗ máy in tiền” tạo ra hàng tỷ đô la mỗi tuần. Những công ty thịnh vượng như vậy thường khó để dám đưa ra những thay đổi bước ngoặt. Alphabet/Google rất quyết tâm trong việc tìm ra một dòng doanh thu mới nhằm giảm việc lệ thuộc vào nguồn thu từ công cụ tìm kiếm. Microsoft cũng có động thái tương tự nhằm giảm áp lực cho Windows. Cả hai ông lớn này đều chưa thể tìm thấy hướng đi rõ ràng cho mình, nhưng rõ ràng là họ có thế mạnh nhờ vị thế chắc chắn trong thế giới số, không giống như Apple – một gã khổng lồ đang cột mình vào việc sản xuất các thiết bị phần cứng đang dần trở nên phổ biến.
Những công ty đã tồn tại trong nhiều thập kỷ thường chỉ có hai con đường: hoặc trở thành một cái bóng mờ nhạt của chính mình (ví dụ như những ông lớn sản xuất xe hơi của Mỹ), hoặc đột phá với những thay đổi toàn diện. IBM đã thành công trong việc chuyển đổi từ một nhà sản xuất máy tính và máy chữ trong thế kỷ 20 thành một công ty bán các giải pháp và dịch vụ công nghệ cao – và vẫn giữ nhượng quyền với các sản phẩm cũ của mình. Hiện IBM cũng đang phải vất vả tìm hướng đi sắp tới. GE đã trải qua nhiều lần thay đổi, và dù chưa phải đối mặt với việc bị loại bỏ ra khỏi ngành kinh doanh của mình, họ cũng phải đối mặt với các đối thủ nặng ký và sự sụt giảm doanh số. Vậy đâu sẽ là hướng đi lâu dài của Apple trong một thế giới không ngừng tiến về phía trước như hiện nay? Chiến lược dài hạn của Apple là gì khi mà mô hình kinh doanh của họ đang chệch ra khỏi sự thay đổi của thế giới?
Thành thật mà nói, tôi cũng sở hữu cổ phiếu của Apple và nó là một món đầu tư hiệu quả mà tôi sẽ tiếp tục giữ. Tại sao ư? Trong vòng vài năm tới, Apple nhiều khả năng sẽ cán mốc con số nghìn tỷ đô la. Làn sóng đổi mới ở cách mà chúng ta sử dụng các thiết bị phần cứng để tiếp cận các dịch vụ phần mềm thực sự vẫn chưa hiện hữu rõ rệt, và rất có thể Apple cũng đang ấp ủ một kế hoạch lớn để định vị bản thân khi sự thay đổi đến gần. Trong tương lai gần, Apple có thể sẽ phát triển và duy trì trạng thái thịnh vượng như Nokia đã làm được trong suốt những năm 90 và những năm đầu của thế kỷ này.
Vào thời đỉnh cao của mình năm 2007, Nokia chiếm đến 70% thị phần điện thoại di động toàn cầu. Thế nhưng trong vòng chưa đầy 1 thập kỷ, hãng này đã bán mảng điện thoại của mình cho Microsoft với giá 7 tỷ USD; thậm chí Microsoft còn cho biết thương vụ này họ phải chịu lỗ không lâu sau đó. Blackberry, hãng điện thoại có thị phần gần như bằng 0 ở thời điểm hiện tại, thực ra chiếm tới 20% thị trường điện thoại năm 2009. Apple không có nhiều thị phần đến thế, điều này có nghĩa họ vẫn có cơ hội phát triển thêm. Apple cũng có một hệ thống hùng mạnh hơn hẳn hai hãng kia. Nhưng vẫn còn một thử thách cuối cùng cho Táo khuyết: Đó chính là văn hóa giữ bí mật.
Những câu chuyện cải tiến công nghệ một phần là về các sản phẩm, nhưng phần còn lại là về người nắm giữ tương lai của sản phẩm đó. Steve Jobs đã từng là người duy nhất có khả năng vẽ ra những viễn cảnh tương lai xung quanh các sản phẩm của Apple, và điều đó góp phần tạo nên tầm quan trọng của Apple trong cuộc sống của chúng ta hiện tại. Tuy nhiên Jobs cũng muốn mình có toàn quyền kiểm soát đối với câu chuyện của Apple, điều đó có nghĩa Apple gắn liền với hình ảnh và phát ngôn của Jobs. Sau Jobs, khó ai có thể kế cận được.
Ngày nay Apple được điều hành bởi những nhà lãnh đạo tài năng – điều này dĩ nhiên là không cần phải bàn cãi. Tuy nhiên Táo khuyết không vẽ ra được một tương lai mà trong đó chính nó là trung tâm của một hệ sinh thái mới mẻ, sáng tạo. Và vì vậy, cho dù đã dành hàng tỷ đô la vào hoạt động nghiên cứu phát triển (R&D), Apple vẫn không đưa ra được một lộ trình mới nào về tương lai của thế giới công nghệ, bởi nỗi sợ nếu làm vậy sẽ vô tình tiếp tay cho các đối thủ cạnh tranh của mình. Apple chỉ muốn hé lộ con đường của mình khi họ ra mắt các sản phẩm mới, chứ không phải trước, hay sau đó. Apple dưới thời của CEO Tim Cook thường bóng gió nhiều tới một tương lai dành cho trí tuệ nhân tạo và cộng đồng – nhưng điều đó cũng chỉ y hệt như tuyên ngôn của bất kỳ một công ty lớn nhỏ nào ở Thung lũng Silicon mà thôi. Nó rõ ràng không phải là một con đường đi rõ nét.
Dù cho tương lai có ra sao, thì hiện tại Apple vẫn là một trong những tập đoàn dẫn đầu về thay đổi trên thế giới. Nếu máy tính cá nhân tạo ra cuộc cách mạng công nghệ đầu tiên vào những năm 90, thì iPhone chính là làn sóng thay đổi thứ hai. Điện thoại thông minh đã là nền tảng mở ra một kỷ nguyên công nghệ mới, và cái tên Apple sẽ mãi mãi gắn liền với bước đột phá đó.
Nhưng điều đó không có nghĩa là Apple sẽ một lần nữa làm lại điều đó trong một hoặc nhiều thập niên tới. Việc tin rằng Apple sẽ mãi giữ vững vị trí độc tôn hiện tại chỉ cho thấy bạn còn quá ngây thơ với sự thay đổi nhanh chóng và không thể nào lường trước của tương lai mà thôi.
