Thị trường bán lẻ dần rơi vào tay của các nhà bán lẻ nước ngoài khi ngành bán lẻ trong nước vẫn mang trong mình “căn bệnh” cố hữu. Ông Vũ Vinh Phú, Chủ tịch Hội Siêu thị Hà Nội đã có cuộc trao đổi với chúng tôi xung quanh việc “chữa bệnh” cho ngành bán lẻ.
* Mới đây, Phó Thủ tướng Chính phủ Trịnh Đình Dũng đã “lệnh” cho các bộ, ngành tìm giải pháp để phát triển ngành bán lẻ trong nước. Trong bối cảnh nhà bán lẻ nước ngoài đang thâu tóm thị trường thì “động thái” này có còn kịp không thưa ông?
Theo tôi, sức ép đối với bán lẻ đang “phả vào gáy” và thị trường bán lẻ Việt Nam đang mất một nửa khi mà các nhà đầu tư nước ngoài tập trung đầu tư, mua bán, sáp nhập để thâu tóm hệ thống phân phối.
Đến thời điểm này chúng ta mới quan tâm đến các giải pháp phát triển bán lẻ là hơi chậm. Dù vậy, sự quan tâm của Chính phủ muộn còn hơn không. Trên thực tế, chúng ta có đề án phát triển thị trường trong nước gắn với cuộc vận động “Người Việt Nam ưu tiên dùng hàng Việt Nam” nhưng đề án vẫn nằm trên giấy 70%. Hàng hóa nước ngoài vẫn vào mà chúng ta không thể ngăn cản. Nếu không nâng chất lượng hàng Việt thì chắc chắn chúng ta thua ngay trên sân nhà.
* Vậy theo ông, biện pháp để giải cứu thị trường bán lẻ cần bắt đầu từ đâu?
Sức ép đối với thị trường bán lẻ chỉ có 30% đến từ các nhà đầu tư nước ngoài, còn lại 70% là “chúng ta tự hại chúng ta” làm cho “cơ thể” bán lẻ Việt Nam yếu đi. Việc “tự hại” thể hiện ở nhiều điểm như Nhà nước hầu như không có hỗ trợ cho bán lẻ, vẫn còn tình trạng ép giá nhau, tự hại nhau, ép người sản xuất và người tiêu dùng phải mua giá cao, một số siêu thị còn tình trạng phí gầm bàn… Tôi có dự một hội nghị của Sở Công Thương Hà Nội, có người đứng lên phát biểu rằng, cả năm nay không có đồng tiền nào cho cải tạo chợ, trong khi, bán lẻ chợ vẫn chiếm 75% doanh số.
Do đó, muốn “chữa bệnh” cho ngành bán lẻ cần phải tập trung vào một số vấn đề như: Quy hoạch, chính sách hỗ trợ DN trong nước không vi phạm các quy định của WTO và các hiệp định thương mại tự do đã ký, tạo được các DN mạnh làm đầu tầu, tạo môi trường kinh doanh bình đẳng, xây dựng Luật Bán lẻ, Luật Phân phối phân phối lợi nhuận giữa sản xuất và phân phối.
* Được biết, quy hoạch về bán lẻ đã có song việc thực hiện quy hoạch phải chăng còn nhiều “vấn đề”?
Chúng ta đã có quy hoạch về bán lẻ nhưng khâu thực hiện méo mó, không hiệu quả, bị nhóm lợi ích thâu tóm. Trên thực tế, yêu cầu về kiểm tra nhu cầu kinh tế (ENT) là một trong những điều kiện để thực hiện cấp phép siêu thị, đại siêu thị… nhưng cho đến nay hiệu quả của ENT rất thấp. Một hội nghị của Bộ Công Thương cứ bàn nhiều về ENT nhưng các DN nước ngoài có cần đâu. Họ mua Fivimart, Citimart, Nguyễn Kim… lập tức họ có hệ thống bán lẻ mấy chục điểm. Vì thế, đây không phải là vấn đề chính để ngăn chặn làn sóng FDI vào Việt Nam. Cộng thêm việc địa phương cục bộ cho cắm đại siêu thị nước ngoài ở thành phố thì câu chuyện về ENT còn dễ dàng hơn. Ví dụ dễ thấy nhất về việc phá vỡ quy hoạch là 700m ở Thái Thịnh (Hà Nội) “cắm” 3 siêu thị.
“Cần có một ‘hội nghị Diên Hồng’ trong lĩnh vực phân phối bán lẻ để lấy ý kiến tham vấn từ DN nhằm đưa ra các quy định mang tính sát thực, khả thi, minh bạch, công bằng và hiệu quả.”
Ông Vũ Vinh Phú
Chủ tịch Hội Siêu thị Hà Nội
Tôi cho rằng, không nên quản lý bằng biện pháp hành chính mà phải quản lý bằng quy hoạch, đâu là siêu thị, đâu là đại siêu thị, đâu là chợ đầu mối, nếu đúng quy hoạch thì cho vào không thì thôi mà không cần phải có yêu cầu ENT.
* Một trong những giải pháp để phát triển ngành bán lẻ được ông đưa ra là có chính sách hỗ trợ DN nội địa không vi phạm các quy định của WTO và các hiệp định thương mại tự do đã ký. Ông có thể nói cụ thể hơn về biện pháp này?
Chính sách hỗ trợ DN nội trước hết phải đi từ việc hỗ trợ cho sản xuất – đầu vào của bán lẻ và hỗ trợ cho hệ thống phân phối. Chúng ta phải quan tâm đến sản xuất như giải quyết hạn điền, tích tụ sản xuất ruộng đất lớn để cung cấp đầu vào cho bán lẻ vững chắc, cung cấp hàng sạch, giá cả cạnh tranh để cạnh tranh với hàng Thái Lan, hàng Nhật… Sự quan tâm đến sản xuất không chỉ dừng ở việc bảo người ta sản xuất, mà phải quan tâm đến lợi nhuận của người sản xuất. Muốn hỗ trợ cho sản xuất trước tiên DN phải vào cuộc bởi DN mới có vốn, kinh nghiệm, thị trường và đầu tư.
Đáng chú ý, khâu liên kết từ sản xuất cho đến phân phối của chúng ta rất kém. Vì đó, mới có chuyện chuối sản xuất ra chỉ 2.000-3.000 đồng/kg nhưng giá bán ở siêu thị tại Hà Nội vẫn là 20.000-30.000 đồng/kg, nhiều mặt hàng khác như thanh long, cà chua, dưa hấu… cũng đều rơi vào tình trạng như vậy.
Tôi đã nhiều lần nói, khâu bán lẻ ăn ít lợi nhuận hơn đi, họ đang ăn quá nhiều lợi nhuận của người sản xuất như phí đầu kệ, sinh nhật, phí gầm bàn, chiết khấu… Tất cả những cái đó đang “giết” sản xuất. Phải có sự liên kết giữa sản xuất và phân phối để cả 2 cùng thắng.
Nhà nước hỗ trợ hệ thống phân phối bằng cách xây dựng các tập đoàn mạnh dẫn dắt thị trường làm đối trọng. Theo đó, cần chọn DN làm ăn tử tế, làm ăn thật và có tiềm lực. Theo tôi, nên ủng hộ Vingroup, Saigon Co.op – 2 DN “đáng mặt anh hào”, còn lại các DN nội đang co cụm, bán cho DN nước ngoài (như Tập đoàn Phú Thái, Fivimart) hoặc cho thuê mạng lưới. Cay đắng nhất là Tổng công ty Thương mại Hà Nội (Hapro) nắm giữ hệ thống mạng lưới phân phối rộng lớn nhưng hiện 30-40% là cho thuê kinh doanh ngành nghề khác. Một lãnh đạo của Bộ Công Thương đã từng phát biểu, các anh (tức DN- PV) cứ đòi hỗ trợ nhưng hỗ trợ xong các anh bán hết cho DN nước ngoài, hóa ra chúng ta “hỗ trợ” cho nước ngoài. Thật cay đắng!
* Nói đến sự hỗ trợ, lâu nay DN vẫn thường “kêu” rằng, chỉ cần được cạnh tranh công bằng, đó là mong muốn lớn nhất của DN?
Muốn minh bạch, công khai của hệ thống bán lẻ để mọi người xuất phát cùng một vạch như vận động viên thì cần công khai thuế của các siêu thị trong và ngoài nước, không chỉ bán lẻ mà còn các mảng nhà hàng, dịch vụ kèm theo, lên báo chí để chuyên gia và nhân dân giám sát. Điều này cũng giúp ngành Thuế dễ làm việc hơn.
Phần mềm bán hàng của các siêu thị, buổi tối nếu muốn rút doanh số xuống 1/3 thì làm được ngay. Còn ở Trung Quốc, siêu thị bán 1 cái bút là lập tức chạy về cục thuế, còn ở nước ta vẫn đứng yên trong phần mềm bán hàng của siêu thị. Ở Matxcơva cách đây 19 năm, dù bán 1 bát phở cũng phải chuyển về Cục thuế Matxcơva, nếu không sẽ bị rút giấy phép đăng ký kinh doanh ngay. Các nước quản lý kỹ thuật, công khai, còn ở Việt Nam ông bán 5 bát có khi chỉ nộp 1 bát còn ông bán 1 bát có khi nộp thuế 5 bát (?!)
Muốn minh bạch trong bán lẻ để Nhà nước kiểm soát được, đồng thời cạnh tranh bình đẳng giữa DN trong nước và nước ngoài, DN trong nước với DN trong nước, giữa những người làm ăn nghiêm chỉnh và không nghiêm chỉnh, giữa gian thương và nhà buôn chân chính thì phải công khai thuế và tiến tới các siêu thị lớn phải nối phần mềm bán hàng thường xuyên với cục thuế để kiểm soát doanh thu. Đó chính là biện pháp giúp DN cạnh tranh công bằng.
